کلاه ایمنی (به انگلیسی: Helmet) یک پوشش محافظتی به منظور حفاظت از سر و گاها صورت از ضربه، گرد و خاک، مواد مضر، نور، اجسام خارجی و … می باشد. همانند خیلی دیگر از وسایل ایمنی خواستگاه و عامل نیاز این وسیله ایمنی هم جنگ می باشد. اولین کلاه های ایمنی تاریخ کلاه خود های استفاده شده توسط سربازان سومری و اکدی در قرن 23 پیش از میلاد می باشد که طبیعتا این کلاه های ایمنی یا همان کلاه خود ها به منظور حفاظت از سر در برابر ضربات شمشیر و گرز و سایر سلاح های آن زمان طراحی شده بودند. در ایران نیز تاریخچه استفاده از کلاه خود ها به تمدن ایلامی ( کلاه خودهایی از آن زمان در لرستان یافت شده است) و زمان هخامنشیان باز می گردد که به روایت هرودوت مورخ یونانی در آن زمان سربازان سواره نظام خشایار شاه که عده ای از آن ها را پارس ها تشکیل می دادند کلاه خود هایی از جنس برنز به سر می کردند. همچنین گزنفون فرمانده و مورخ یونانی از سربازان، سواره نظام و ارابه سواران سپاه پارسیان که کلاه خود به سر داشتند یاد کرده است.
کلاه ایمنی برای کار از چه زمانی استفاده شد؟
در جنگ اول جهانی یک ستوان ارتش ایالات متحده شاهد نجات جان های بسیاری از سربازان توسط کلاهخود های جنگی بود که از اصابت اشیا تیز یا سنگ و نخاله و گلوله ها به سر سربازان جلوگیری می کند. این موضوع باعث شد که از این پتانسیل به منظور ایجاد ایمنی برای کارگران بخش های صنعت و معدن استفاده کند. در سال 1919 آقای ادوارد بولارد (Edward W. Bullard) که در آن دوران عضو سواره نظام ایالات متحده بود به وطن خود برگشت و در سن فرانسیسکو به شغل خانوادگی خود که یک کارخانه ساخت لامپ و سبد های لامپ و تجهیزات معدنچی ها بود بازگشت و به منظور حفظ جان انسان ها در زمان صلح تلاش های خود را آغاز کرد.
مخترع کلاه ایمنی آقای ادوارد بولارد
ادوارد بولارد اولین کلاه ایمنی تجاری تاریخ را با استفاده از کرباس ( یا برزنت) و چرم تولید کرد که برای پوشش و محافظت سر کارگران معدن استفاده شد. این کلاه ایمنی که در آن زمان کلاه سفت (hard hat) نامیده می شد در واقع انقلابی در صنعت محصولات ایمنی (safety-product industry) به وجود آورد.
در واقع بعد از این اختراع بود که محل های کار دارای شاخص های ایمنی و قوانین خاص و تعهدات کارفرمایان در برابر کارگران شد که معادن در آمریکا اولین آن ها بود.
اولین کلاه های ایمنی الهام گرفته از کلاهخود های جنگی
او در ابتدا از کلاه خود های جنگی (به طور ویژه doughboy) الهام گرفت ولی می دانست که این کلاه ها برای کار در معادن خیلی مناسب نیستند و این کلاه ها معمولا بسیار بزرگ بوده و برای کار حجیم می باشند و جلوی حرکت و مانور در زیر زمین و فضا های تنگ زیر زمین را می گیرد. همچنین هزینه یک کلاه خود فلزی بسیار بالا بود.
اولین کلاه ایمنی تجاری جهان
ولز بولارد نوه آقای ادوارد بولارد که در حال حاضر مدیریت این شغل خانوادگی را بر عهده دارد بیان داشت که پدربزرگ او می دانست که هیچ کارگری نمی توانست از عهده هزینه کلاه خود فلزی بر بیاید بنابراین به فکر تولید یک کلاه ایمنی از کرباس افتاد که پوششی از یک ماده لاک مانند داشته باشد تا استحکام و دوام بالاتری داشته باشد. او همچنین یک سیستم تعلیق برای این کلاه طراحی کرد تا نیروی وارده را به روی سر تقسیم کند. او در واقع از سال 1915 به روی این طرح کار کرد ولی تا پایان جنگ جهانی اول نسبت به شکل آن تصمیم خاصی نگرفته بود. او برای این کار پارچه کرباسی ضخیم و سنگین را انتخاب کرد و با بخار آن را به شکل سر انسان در آورد تا قالب سر انسان را داشته باشد و به همین منظور به آن در آمریکا کلاه سفت بخار زده (hard boiled hat) گفته می شد.
او به این کلاه ایمنی لبه های چرمی اضافه کرد و به آن رنگ مشکی زد ( تا چرک و کثیفی معدن روی آن دیده نشود) و سپس با لاک آن را پوشش داد تا توانست آن را در بین کارگران معدن در آن محیط کثیف و خطرناک جا بیاندازد. پس از آن او یک کلاه ایمنی نیز برای نیروی دریایی تولید کرد تا کارگران بنادر ایمنی داشته باشند.
کلاه از جنس بالکیت
پس از آن که لفظ کلاه ایمنی (safety headgear) فراگیر شد، کارگران نیز شروع به پوشیدن این کلاه ایمنی کردند. بولارد پس از این اختراع موفق یک مدل جدیدتر از این کلاه ایمنی را اختراع کرد که توانایی حمل لامپ های کاربیدی روی آن را داشت و بدین ترتیب کمک شایانی به کارگران معادن کرد تا راه خود را به آسانی در تونل های زیر زمین پیدا کنند. پس از آن نیز یک کلاه از جنس باکالیت (Bakelite) تولید کرد که از انواع اولین پلاستیک های تولیدی بود.
آیا در ابتدای امر نیز پوشیدن کلاه ایمنی و به همراه داشتن تجهیزات ایمنی اجباری بود؟
در ابتدا، پوشیدن این کلاه ایمنی، اجباری نبود. بنابراین معدنچیان و دیگر کارگران این تجهیزات ایمنی را با انگیزه شخصی خریداری می کردند. با این حال ده سال بعد در پروژه سد بولدر که بعدها به سد هوور (hoover dam) تغییر نام داد، برای اولین بار کارفرما، کارگران ملزم کرد که کلاه های سفت یا همان کلاه های ایمنی را به صورت اجباری بپوشند. سرمهندس این پروژه آقای جوزف استراوس که در مورد سقوط میخ پرچ ها در هنگام چکش کاری تیرک های ارتباط دهنده با فلز گداخته نگران بود دستور استفاده از این کلاه محکم و سفت را داد.
استفاده از کلاه های ایمنی در پروژه های عمرانی
آقای بولارد که در هنگام بازدید از این پروژه عمرانی که در آن از کلاه های ایمنی ساخت او استفاده می شد، یک مشکل ایمنی دیگر را شناسایی کرد. او مشاهده کرد که فولاد استفاده شده در ساخت پل در این پروژه می بایست ابتدا سندبلاست شده و زنگار از آن زدوده می شد و سپس نصب می گردید. این فرآیند گرد و خاک هایی خطرناک تولید می کرد که در هنگام تنفس برای ریه ها خطرناک بود و بولارد برای آن راه حلی پیدا کرد و برای آن استفاده یک لباس با کلاه ایمنی نقاب دار و دارای جریان هوای کمپرس شده به منظور تامین هوای تنفسی از نقطه ای بدون گرد و خاک را پیشنهاد کرد که هنوز هم انواع جدید آن استفاده می شود.
در نهایت شرکت او در سال 1952 اولین کلاه ایمنی ترموپلاستیک را تولید کرد و در دهه 1960 شروع به تبدیل این تجهیزات ایمنی به کلاه ایمنی از جنس پلی اتیلن کرد که استحکام، انعطاف و سبکی مناسبی دارد. در نهایت باید ذکر کرد کلاه های ایمنی یا کلاه های سفت را تاکنون از فولاد ، آلومینیوم ، فایبرگلاس ساخته شده اند ولی تمامی کلاه های ایمنی ساخته شده از ابتدای قرن 21 از پلاستیک ساخته می شوند.
همچنین در دهه 1970 کنگره ایالات متحده لایحه سلامت و امنیت شغلی را تصویب کرد که به موجب آن سلامت و امنیت شغلی اجرا شد و بسیاری از شغل ها ملزم به استفاده از کلاه ایمنی شدند. در طول سال های متمادی کلمه کلاه ایمنی از یک تجهیزات ایمنی و نیاز ایمنی به یک سمبل بدل شد.
بر اساس تخمین هگزا ریسرچ حجم بازار کلاه ایمنی به 2.1 میلیارد دلار در سال 2016 رسید و پیش بینی می شود که این رقم تا سال 2025 رشد داشته باشد.