ماسک ها وتجهیزات حفاظت از سیستم تنفسی (Respiratory Protection Masks ) بنا به تعریف وسایلی هستند که به منظور حفاظت سیستم تنفسی طراحی شده­اند تا از استنشاق هوای آلوده جلوگیری نماید. ماسکها این حفاظت را هم بوسیله گرفتن آلاینده­ها از هوای استنشاقی و هم به وسیله هوا رسانی از طریق یک منبع هوای قابل استنشاق تأمین می­کنند.

ماسک های حفاظت تنفسی بطور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می­شوند:

ماسک های تصفیه کننده هوا (Air Purifying Respirators )

ماسک های رساننده هوای اتمسفری (Atmosphere – Supplying Respirators )

1.    ماسک های تصفیه کننده هوا:

ماسک هایی هستند که آلاینده­های موجود در هوای استنشاقی را می­گیرند و خود به چهار دسته تقسیم می­شوند:

الف. ماسک های حذف کننده ذرات (Particulate Filtering Respirators )

ب. ماسک های حذف کننده گازها و بخارات (Vapor and Gas Removing Respirators )

ج. ماسک های الکتریکی تصفیه کننده هوا (Powered Air – Purifying Respirators (PAPR ))

د. ماسک های نجات (Escape Masks )

2.    ماسک های هوا رسان:

ماسک هایی هستند که هوا را از طریق منبعی غیر از هوای اطراف، تأمین می­کنند. این گروه در شرایطی استفاده می­شوند که یا فیلتر مناسب جهت حذف آلاینده موجود در هوای محیط وجود نداشته باشد و یا تراکم اکسیژن در محل کمتر از 21% باشد. ماسکهای هوا رسان به دو دسته تقسیم می­شوند:‌

الف. ماسک های کپسول سرخود (Self – Contained Breathing Apparatus )

ب. ماسک های هوا رسان شیلنگی (Air – Hose Supplied Air Respirators )

ماسک های حذف کننده ذرات

ماسک های حفاظت در برابر گرد و غبار، به منظور حفاظت در برابر گرد و غبارها، فیومها (Fumes ) و یا میستها (Mists ) مورد استفاده قرار می­گیرند. در این ماسک ها از مواد فیبری و الیافی همچون کاغذ، ‌نمد و یا پارچه برای به دام اندازی آلاینده­ها استفاده می­کنند.

فیلترهای این ماسک ها بر اساس استاندارهای اروپایی در سه گروه N ، R  و P  طبقه بندی می­شوند.

طبقه N ، ماسک هایی را شامل می­شود که منحصراً برای استفاده در اتمسفرهایی که ذرات آن پایه غیر روغنی دارند،‌کاربرد دارد. طبقات R  و P  نیز ماسکهایی با فیلترهای مقاوم در برابر ذرات روغنی یا فیلترهای عایق روغن را شامل می­گردند.

این استانداردها عموماً مبنای طبقه بندی ماسک های گرد و غبار تولیدی در کشور آمریکا و کانادا قرار می­گیرد.

طبقه بندی NIOSH  (استاندارد ایالات متحده) در خصوص ماسکهای حذف کننده به ترتیب جدول زیر می­باشد:

طبقه بندی ماسک های گرد و غبار

نوع فیلتر

راندمان

سری N  (ذرات غیر روغنی)

N95

95%

N99

99%

N100

97/99%

سری R  (ذرات مقاوم در برابر روغن)

R95

95%

R99

99%

R100

97/99%

سری P  (ذرات عایق روغن)

P95

95%

P99

99%

P100

97/99%

بر اساس استاندارد اروپایی BS-EN 149:2001 (British  Standards )، ماسکهای گرد و غبار به طبقات زیر تقسیم می­شوند:

الف. طبقه FFP1 : حفاظت در برابر آئروسلهای جامد و مایع غیر سمی با تراکم 5/4 برابر حد مجاز تماس شغلی (OEL ).

ب. طبقه FFP2 :‌حفاظت در برابر آئروسلهای جامد و مایع غیر سمی و یا با سمیت کم تا متوسط با تراکم 12 برابر حد مجاز تماس شغلی (OEL ).

ج. طبقه FFP3 : حفاظت در برابر آئروسلهای جامد و مایع غیر سمی و یا با سمیت کم تا متوسط یا با سمیت بالا با تراکم 50 برابر حد مجاز تماس شغلی (OEL ).

حداقل راندمان فیلتراسیون یک ماسک (حداکثر نفوذ مجاز گرد و غبار در ماسک)* بر اساس استاندارد BS-EN 149:2001  به شرح جدول زیر می­باشد:‌

حداکثر نفوذ مجاز

ذرات جامد (Nacl )

ذرات مایع (روغن پارافین)

طبقه FFP1

20%

20%

طبقه FFP2

6%

6%

طبقه FFP3

1%

1%

ب. ماسکهای حذف کننده گازها و بخارات:

ماسکهای تصفیه کننده هوا برای حفاظت در مقابل گازها و بخارات خاص، مانند گاز آمونیاک و بخار جیوه و گروههایی از گازها و بخارات مانند گازهای اسیدی و بخارات آلی مورد استفاده قرار می­گیرند.

بطور کلی انواع ماسکهای حذف کننده گازها و بخارات عبارتند از:

الف. ماسکهای کارتریج­دار شیمیایی (Chemical Cartridge  Respirators ).

ب. ماسکهای گازی (Gas  Masks ).

ج. ماسکهای کاغذی یا نمدی پوشش داده با زغال فعال.

(Combinations  Particulate Removing  and Vapor and Gas Removing )

Maximum Allowable  Penetration  *

ب-1. ماسکهای کارتریج­دار (ماسکهای فیلتر دار)

این ماسکها از نظر شکل ظاهری به دو نوع نیم صورت و تمام صورت طبقه بندی می­شوند که نوع تمام صورت این ماسکها برای حفاظت چشمها در برابر مواد شیمیایی است که علاوه بر سیستم تنفسی بر روی چشمها نیز اثرات تحریک کننده دارند.

ب-2. ماسکهای کانیستر دار (ماسکهای گازی):

کانیسترها مشابه کارتریجها می­باشند با این تفاوت که حجم ماده جاذب موجود در کانیسترها از کارتریجها بیشتر و از نظر سایز بزرگتر از آنهاست، بزرگترین تفاوت میان کانیسترها و کارتریجها در این است که کانیستر و ترجیحاً ماسک آنها معمولاً دارای دریچه استنشاقی است.

انواع فیلترهای مورد استفاده در ماسکهای حذف کننده گازها و بخارات:

فیلترهای موجود در کانیسترها و کارتریجهای حذف کننده گازها و بخارات، بر اساس نوع گازهایی که قادر ب جذب آنها هستند،‌بر اساس جدول زیر طبقه بندی می­شوند:‌

ردیف

نوع

کاربرد (تصفیه کننده …)

1

A

گازها و بخارات آلی مختلف

2

B

گازهای معدنی و اسیدی مانند مونوکسید کربن

3

E

دی اکسید سولفور و سایر گازهای معدنی

4

G

مواد شیمیایی با فشار بخار پایین (فشار بخار کمتر از Pa13/0  در Cْ 25 و مواد شیمیایی کشاورزی)

5

K

آمونیاک و مشتقات آن

6

MB

متیل بروماید

7

AX

گروهی از ترکیبات آلی با نقطه جوش پایین (نقطه جوش کمتر از Cْ 65)

8

HG

بخار جیوه

9

NO

اکسیدهای نیتروژن

10

مواد شیمیایی که جزو مواد یاد شده نیستند

ب-3. ماسکهای کاغذی نمدی یا پوشش داده شده با زغال فعال:

این ماسکها نوعی ماسک کاغذی یا نمدی پوشش داده شده با زغال فعال هستند که جهت حذف توأم گازها و بخارات و گرد و غبار در محیطهایی که این آلاینده­ها بصورت توأم وجود دارند، استفاده می­شوند.

ج. ماسکهای الکتریکی تصفیه کننده هوا:

این ماسکها از یک دمنده الکتریکی (معمولاً از طریق باطری) برای عبور دادن هوای آلوده از داخل بخشی که باعث حذف آلاینده­ها می­شود و نیز کمک به استنشاق هوا از ورودی ماسک بهره می­برند.

د. ماسکهای نجات:

نوعی خاص از ماسکهای گازی هستند که در حین فرار (نه ورود یا بازگشت به محوطه آلوده) از هوایی با مخاطره آنی برای زندگی و سلامتی مورد استفاده قرار می­گیرند. این ماسکها عموماً در مناطق با خطر بروز مسمومیتهای تنفسی و کاهش اکسیژن در شرایط اضطراری مانند معادن (ماسک مونوکسید کربن) و یا در زمانهای کوتاه همچون فرار از حریق (ماسک دود) مورد استفاده قرار می­گیرند.

ماسکهای هوا رسان (ماسکهای فشار مثبت):

الف. ماسکهای کپسول سرخود:‌

در این ماسکها، فرد هوا یا اکسیژن مورد نیاز خود را از یک منبع تنفسی که بر روی خود حمل می­نماید، تأمین می­کند. این ماسکها بسته به طراحی وسیله می­توانند حداکثر تا چهار ساعت اکسیژن یا هوای مورد نیاز استفاده کنند را تأمین نماید.

ب. ماسکهای هوا رسان شیلنگی:

این نوع از ماسکها، هوای مورد نیاز فرد را از طریق یک منبع ثابت هوای فشرده و یا یک کمپرسور دمنده هوا که با هوای سالم و تازه ارتباط دارد و از طریق یک شیلنگ تحت فشار انتقال می­دهند. طول شیلنگ این ماسکها از 25 الی 300 فوت متغیر است. در پایین­ترین فشار و بالاترین طول شلنگ، وسیله بایستی حداقل قابلیت ارسال هوایی به میزان 170 لیتر در دقیقه را داشته باشد و فشار دستگاه نیز نبایستی از PSI125  بیشتر شود